Tabiat içerisinde meydana gelen (her şey) kendi içerisinde tutarlıdır ve kendi özünden gelen mantığına haizdir. Tabiat içerisinde (ilk) meydana gelişe Doğuş deriz. Allah her an yeni bir şe’niyette (Realite’de) olduğundan, esasen her “meydana geliş” bir Doğuş (yani bir “ilk meydana geliş” olarak düşünülebilir.
“Kendi özünden gelen mantık” dedik; kendi özünden gelir, keza mantık yürütme silsilesi Doğuş (Genesis) ile başlar. Bundan “önce” mantıktan bahsedemeyiz, keza kendi mantığına haiz (o) bir varlık henüz taayyün etmemiştir.
Bu bağlamda, bir varlık için düşünülebilecek olan bu önerme, İlk Varlık için de düşünülebilir. Yani, Bir (Vahid) Olan Hakk için, denilebilir ki O mantığın başlangıcında yer alır; ve onu İlk Taayyün olarak düşünürsek, (Mantık cihetinden) o kendi kendisinin delili olan İlk Önerme’dir de. Yani Mantık cihetinden, tüm mantık yürütme işlemleri O’na (Yazar-Sayar Olan Hakk’a) dayanır.
Meseleyi başka türlü ele alırsak, diyebiliriz ki, başka bir ifade ile “ilk mantıksal dayanak”a Hakk deriz; “ilk sayı”nın Bir olması gibi.
Dolayısıyla, yazdıklarımızın doğruluğunu ilk mantıksal dayanağa göre ölçeriz. Peki, bir insan olan beni, ilk mantıksal dayanağa bağlayan (rabt’eden) nedir? Doğuş’tur. Taayyün eden “bir varlık” olan “bu Yazı” için, onu başlatan ilk sebep ve bağlı olduğu İsim’dir. Taayyün eden “bir varlık” olan “bu Nefs” için de durum aynıdır. O zaman, “bir Nefs”in tâbî olduğu İlâhî İsim, onun tabiatını da belirleyen şeydir.
Tabiatını belirlediği için, tabiî olarak o Nefs’in tâbî olduğu Hareket Biçimi’ni de belirler.
Başka bir ifade ile, bir varlıkın tabiatı, onun işleyiş/hareket mantığını belirler. Hakk olan Tek-Bir Varlık içinse; O’nun tabiatı-mantığı-hareketi aynı bir-şeydir. Bu sebepten, tabiata-uygun-olma durumuna veya mantıklı-olma durumuna “haklı olmak” da deriz.
20.02.2025 [Y.T.]
