Allah, Aşk ile yaratır.
Şimdi bunu biraz açalım. Geometrik sembolizm yoluyla, O’nun Aşkınlık İlkesi’ni, bir analoji ile ifade edelim. Nokta’nın Doğru’yu, Doğru’nun Düzlem’i, Düzlem’in Alan’ı açığa çıkarması, Aşkınlık İlkesi’nin bir tezahürüdür. Aşk, Hareket’i yaratır. Hareket ise Değişim’i. Nokta’nın Kendi’sini aşması Hareket’i, bu Hareket ise Nokta’da potansiyel olan, saklı bulunun İlk Suret’leri açığa çıkarır. Hareket, Doğru’dan farklı Şekil’ler meydana getirir.
Doğru’nun meydana gelen İlk Suret oluşu gibi, Allah Kendi-Kendisi’ni aşarak, Kendisi’ni Hakk eder. Yani Var’lığını hak ederek Hakk ismini alır. Varlık’ının hakkını, yani Mutlak Varlık olarak Hakk ismini Aşkınlık’ı ile kendi kendisine alır. Nokta burada Saf Varlık’ı sembolize eder. Burada henüz tezâhür etmemiş haldedir. Sadece Var’dır. O’nun hakkında, bu mertebede başka bir söz söylenemez. Aşk ile Kendi’sini aşarak/açarak Hakk olur ki, bu tüm tecellilerin kaynaklandığı Varlık’tır. Ki bu bahsettiğimiz geometrik sembolizmde Doğru’ya, Bir’e, Elif harfine tekâbül eder.
Tek-Bir olan Mutlak Varlık, Doğru’dan/Elif’ten tüm harflerin yaratılması gibi, tüm varlıklara kendi Varlık’ından varlık lütfeder. Bu sebepten Hakk, aynı zamanda Mutlak Galip’tir, zira “rakipsizdir”.
Nokta’nın Doğru’ya, Allah’ın Hakk’a olan bu “iniş”i, aynı zamanda Ok Sembolizmi’nde de görülebilir. Aşk’ın Ok’u, “kapanmayacak bir delik” açar, ki tüm tecelliler buradan oluşa gelir. Böylece Aşk’ın Hareket’i, Hareket’in Değişim’i yaratması ile, Belirlenim’ler meydana gelir. Bunlardan ilki ise Saf Varlık’ın belirlenimi olan, oluşa gelmiş Varlık’tır.
Metafizik bir İlke olan Aşkınlık İlkesi, Tekabüliyet İlkesi gereğince Varlık’ın çeşitli mertebelerinde müşahede edilebilir. Zaten Sembolik Anlatı’ları da mümkün kılan, Teşbih Sanatı’nda bahsettiğimiz gibi, bu Tekabüliyet İlkesi’dir. Bu İlke’yi, Aşkınlık İlkesi’ni müşahede edebileceğimiz alanlardan biri de Matematik’tir.
Matematik’te değişken bir nicelik, sabit bir nicelik’e, aralarındaki mesafe sınırı belirsiz miktarda azalarak yaklaştığında, bu sabit nicelik’in “eğimi”ne ulaşılır. Bu da değişken ve sabit iki nicelik’in buluştuğu Limit’tir.
Limit, Değişim’in son bulduğu Sınır’dır, ki bu da Odak olarak alınan “sabit nicelik”in İlke’sini bize verir. Böylece Değişken olanın Sabit olana yaklaşımı ile belirli bir (Sabit) noktada, fonksiyonun o noktadaki Limit’i bulunur. Farklı tabirler ile söylersek: Bir Değişken’in, belli bir Odak’a Zaman ile Seyr’etmesi sonucu, orada tezâhür eden İlke’ye ulaşılır. Bu işlem Matematik’in bir konusu olan İnfinetizimal Metod’da Türev adı ile anılır. Ki bu, Metafizik Düzen’in sembolik bir yansımasıdır. Ve zaten Matematik’in aslî amacı, yani Asıl’ından kaynaklanan amacı, budur.
Simetri İlkesi uyarınca, Türev’in bir de “tersi” bulunur ki, bu da İlke’lerden tecellilerin üretim işlemini temsil eden, İntegral’dir. İntegral “yayılım”ı ifade ederken, Türev “(öze) dönüş”ü ifade eder. Tüm Türev işlemleri Nokta’da sonlanır, zira o artık değişimin söz konusu olmadığı ve tüm “yayılım”ların İlke’si olan Mutlak Sabit’tir. Bu hâliyle Mutlak Varlık’ın sembolik ifadesidir. Böylece Değişken’lerin Boyut değiştirerek Sabit’lenmesi veya Sabit’lerin Boyut değiştirerek Değişken’lik sergilemesi ve açılımı, Aşkınlık İlkesi’nin bir tezahürüdür.
Matematik’teki “Boyut değişimi”, Aşkınlık’ın bir sembolü olarak düşünülebilir. Bu ise Değişken’lerin Hareket’i ile, yani Zaman ile Seyri sonucu vukû bulur. Hiçbir Değişim’in söz konusu olmadığı, Sabit Nokta’da, Orijin’de ise Zaman’dan bahsedilemez. Bu da Mutlak Varlık olan Allah’ın Zaman-Ötesi oluşunun bir sembolüdür.
O zaman toparlayarak şöyle özetleyelim ve İlke’leri tekrar ifade edelim:
Allah, Mutlak Birlik İlkesi oluşu ile, Aşk’ı; Aşk’ı ile Zaman’ı; Zaman ile Seyir’i; Seyir ile de Değişim’i/Tecelli’yi meydana getirir.
Böylece Ok Sembolizmi, hem bu Seyir’i, hem Aşk’ın “delerek” Öz’e/Birlik’e döndürüşünü, hem de bu Öz’den “koparak ayrılışı” ve “yayılımı” ifade eder.
Ne kadar anlatabildik, dil ne kadar döndü, bilemiyoruz. Aşk’ı anlatmaya, hangi kelimeler yetmiş ki, biz yetirelim? Lafı döndürmek bizden, Hakikat Allah’tan. Doğrusunu Allah bilir.
15.09.2023
